"How the Greek Schools Are Dealing with Issues Concerning Homosexuality;
How Could the Greek Educational System Contribute to the Abolition of Social Descrimination and
Social Stigma". This was the subject of the speech by Maria Papadopoulou Dr. of Applied
Glossology, at a public discussion organized by the
local chapter of Thessaloniki of the
"Committee Against
Racism Xenophobia Antisemitism and
Intolerance".
The event took place at the White Tower in Thessaloniki, on June 26th
(intl. gay pride day) 1995 (see the page Groups in Thessaloniki).
Here are the minutes of the speech and the discussion that followed.
Dr. Maria Papadopoulou:
"Η εισηγηση μου στην σημερινη εκδηλωση διαπραγματευεται το ρολο της εκπαιδευσης στην αρση των κοινωνικων διακρισεων και του κοινωνικου στιγματισμου και, ειδικοτερα τους τροπους με τους οποιους η εκπαιδευση στην Ελλαδα αντιμετωπιζει το ζητημα της ομοφυλοφιλιας.Αρχικα θα μπορουσαμε να τοποθετησουμε την αντιμετωπιση της ομοφυλοφιλιας στην γενικοτερη κατηγορια αντιμετωπισης ζητηματων που αφορουν την διαφορετικοτητα και τις διακρισεις απεναντι σε οτιδηποτε και οποιονδηποτε θεωρειται διαφορετικος στο πλαισιο των συγκεκριμενων κοινωνικων αντιληψεων και συσχετισμων.
Αν σε μια ευνομουμενη και δημοκρατικη κοινωνια η αμβλυνση των κοινωνικων και οικονομικων ανισοτητων και η αρση των διακρισεων εναντια σε οποιονδηποτε θεωρειται διαφορετικος θα ηταν το ζητουμενο, στην ελληνικη κοινωνια και εκπαιδευση δεν συμβαινει κατι τετοιο ουτε σε επιπεδο στοχων ουτε βεβαια στην καθημερινη πρακτικη.
Απο την αρχικη οριοθετηση των στοχων της εκπαιδευσης στο Συνταγμα, οπου διαβαζουμε οτι 'σκοπος της Εκπαιδευσης ειναι να προαγει την ηθικη, πνευματικη, επαγγελματικη και φυσικη αγωγη των Ελληνων, να αναπτυξει την εθνικη και θρησκευτικη συνειδηση και να διαπλασει ελευθερους και υπευθυνους πολιτες", μεχρι το συνολο των διαταξεων που αφορουν την Εκπαιδευση ειτε στα αναλυτικα προγραμματα, ειτε στις εγκυκλιους που διεπουν την εκπαιδευτικη πρακτικη, ειτε τελος στα σχολικα βιβλια, δεν εντοπιζουμε συγκεκριμενες προτασεις για την καταπολεμιση των διακρισεων. Η μοναδικη αναφορα βρισκεται στα αναλυτικα προγραμματα του δημοτικου σχολειου οπου δηλωνεται οτι σκοπος της εκπαιδευσης - αναμεσα σε αλλους- ειναι να βοηθησει το μαθητη στην "οσο γινεται βαθυτερη κατανοηση και εκτιμιση αλλων προσωπων που ανηκουν σε διαφορετικες εθνικες, θρησκευτικες, κοινωνικες και πολιτιστικες ομαδες με σκοπο την επικοινωνια και συνεργασια". Ομως, ακομα και αυτη η γενικολογη προταση δεν γινεται πραξη μεσα στα σχολικα βιβλια και την εκπαιδευτικη πρακτικη.
Η εκπαιδευση σε μια καπιταλιστικη κοινωνια -καθως δεν μπορουμε να αναφερομαστε σε φιλελευθερα μοντελα που δεν ισχυουν πουθενα-, ως κυριαρχος ιδεολογικος μηχανισμος του Κρατους αποσκοπει στη δημιουργια ενος κοινωνικου προτυπου. Σκοπος της ειναι να οδηγησει στη διαμορφωση ενος προτυπου ηθικης, αξιων, στασεων και συμπεριφορας στο οποιο θα προσδωσει την αξια του μοναδικου και παραλληλα θα εξοβελισει, θα απορριψει και θα στιγματισει οτιδηποτε δεν εγγραφεται στο πλαισιο αυτου του κυριαρχου προτυπου. Και αναφερομαστε σε στιγματισμο, καθως αυτο ακριβως βιωνουν τα ατομα των ομαδων που θεωρουνται διαφορετικες απο τους υπολοιπους.
Στιγματισμενες ειναι ολες εκεινες οι ομαδες ατομων που διαφερουν απο το κυριρχο προτυπο ως προς τις κοινωνικες, πολιτιστικες, πολιτικες η θρησκευτικες τους πεποιθησεις. Με παρομοιο αρνητικο τροπο αντιμετωπιζονται οι πολιτες με κινητικα προβληματα, οι φορεις του AIDS, οι ομοφυλοφιλοι, οι πρωην κρατουμενοι, οι αλκοολικοι οι ναρκομανεις και ολοι εκεινοι που εξαιτιας ενος χαρακτηριστικου τους διφερουν απο τους υπολοιπους και εξαιτιας αυτου τους απαγορευεται η κοινωνικη ενταξη και οδηγουνται στο περιθωριο.
Σε καθε χρονικη στιγμη δεν ειναι ιδιες οι ομαδες που αντιμετωπιζονται ως στιγματισμενες. Στην αρχαια Αθηνα, παραδειγματος χαρη, η ομοφυλοφιλια δεν θεωροταν αρνητικο στιγμα. Στη Γερμανια του Χιτλερ οι Εβραιοι ηταν στιγματισμενοι, ενω σημερα αλλες ομαδες (Τουρκοι και αλλοι μεταναστες) εχουν τοποθετηθει στην θεση τους. Βλεπουμε δηλαδη οτι ενω διαφοροποιουνται καθε φορα οι στιγματισμενες ομαδες αναλογα με το ισχυον κοινωνικο προτυπο, υπαρχουν παντα στιγματισμενοι καθως απο κει αντλει την 'αξιοπιστια' του το υπαρχον κοινωνικο προτυπο. Το ποιες ομαδες θα θεωρουνται στιγματισμενες ειναι θεμα κοινωνικων και οικονομικων συσχετισμων. Καποιες ομαδες στιγματιζονται κοινωνικα συνειδητα, ωστε να μπορει να υπαρχει η ιδεολογια του εμεις και οι αλλοι, οι φυσιολογικοι και μη φυσιολογικοι. Ο σκοπος μιας τετοιας πολιτικης στοχευει να κανει 'εμας' να αισθανομαστε ασφαλεις και τους 'αλλους' ανασφαλεις, 'εμας' ανωτερους και τους 'αλλους' κατωτερους. Αποσκοπει ταυτοχρονα να εξαναγκασει καποιους να αντιλαμβανονται την υπαρξη τους μεσα απο τηη θεση του περιθωριακου και του κατωτερου. Μεσα σε αυτο το πλαισιο χανονται ολες οι ιδιαιτεροτητες και ευαισθησιες που προερχονται απο τους 'αλλους', και κατηγοριοποιουνται βαση ενος μονο χαρακτηριστικου που εχουν (αυτο που κανει να διαφερουν) κι οχι βασει της συνολικης τους ταυτοτητας.
Αν ομως η κοινωνια δημιουργει στιγματισμενες ομαδες, ποια ειναι η θεση της εκπαιδευσης για την αρση των διακρισεων; Ο μεγαλυτερος μυθος που διαπερνα την εκπαιδευση ειναι ο μυθος για την ουδετεροτητα της. Πισω απο αυτη την αντιληψη συγκαλυπτονται ολες οι επιλογες του Κρατους. Η εκπαιδευση δεν ειναι απλα ο καθρεπτης της κοινωνιας. Ειναι μια ενεργος δυναμη για την νομιμοποιηση και εμπεδωση οικονομικων και κοινωνικων μορφων και ιδεολογιων με ταυτοχρονο αποκλεισμο και περιθωριοποιηση ολων των αλλων. Η εκπαιδευση ενεργει πανω στην κοινωνια και δικαιωνει μορφες εξουσιας και και συμπεριφορας. Το κοινωνικο προτυπο που προβαλλει προτεινεται ως μοναδικο στην κοινωνια.
Σε αυτο το πλαισιο μπορουμε να ερμηνευσουμε και την σταση της ελληνικης εκπαιδευσης απεναντι στο ζητημα της ομοφυλοφιλιας αλλα και ευρυτερα της σεξουαλικης συμπεριφορας. Αν λαβουμε υπ' οψιν μας οτι το ελληνικο υπουργειο Παιδειας ονομαζεται Υπ. Παιδειας και Θρησκευματων, αντιλαμβανομαστε την στενη σχεση που υπαρχει αναμεσα στην εκπαιδευση και την 'ελληνο-ορθοδοξη χριστιανικη αγωγη'. Ο στενος εναγκαλισμος της εκκλησιας και της εκπαιδευσης οδηγει στην ακομα μεγαλυτερη ενοχοποιηση της ομοφυλοφιλης επιθυμιας.
Γενικοτερα ομως, ζητηματα σεξουαλικης συμπεριφορας δεν αναφερονται μεσα στα σχολικα βιβλια, ουτε καν στις μεγαλυτερες ταξεις του Λυκειου. Το συνολικο ζητημα των σχεσεων καλυπτεται απο την προταση της οικογενειας, η οποια επισης ειναι αυστηρα καθορισμενη. Αποτελειται απο εναν αντρα, μια γυναικα και δυο παιδια, κατα προτιμηση αγορι και κοριτσι. Αυτο ειναι το προτυπο που προβαλλεται με ταυτοχρονη απαξιωση οποιασδηποτε αλλης μορφης. Καθως ακομα και οι χωρισμενοι γονεις αποκλειονται (παρ' οτι αποτελουν μια ευρυτατη κοινωνικη πραγματικοτητα), ειναι ευκολο να αντιληφθουμε την θεση των ομοφυλοφιλων ζευγαριων.
Στα σχολικα βιβλια η οικογενεια αντμετωπιζεται ως το κυτταρο του συγχρονου κρατους, ο πυρηνας του. Ειναι σαφες οτι οποιαδηποτε ανατροπη αυτου του μοντελου οδηγει σε αμφισβητηση οχι μονο τις οικογενειακες σχεσεις αλλα και, ευρυτερα την κοινωνικη ευταξια.
Οπως προαναφερθηκε το ζητημα της σεξουαλικοτητας δεν αναφερεται στα σχολικα βιβλια. Στην ελαχιστη αναφορα που γινεται σε βιβλιο του δημοτικου για τη γνωριμια του παιδιου με το σωμα του παρουσιαζονται σκιτσαρισμενα ενα αγορακι κι ενα κοριτσακι που δεν διαφοροποιουνται σε κανενα χαρακτηριστικο φυσιολογιας εκτος του οτι το κοριτσακι εχει μακρυα μαλλια (ως διακριση των δυο φυλλων ειναι μαλλον ασθενες επιχειρημα). Στην παρουσιαση των οργανων του σωματος αναφερονται τα ματια, η μυτη, το στομα, δυο χερια, δυο ποδια, και εκει τελειωνει η περιγραφη. Δεν υπαρχει καμια αναφορα των σεξουαλικων οργανων, ουτε καν της διαδικασιας τεκνοποιησης, ουτε, φυσικα, της σεξουαλικοτητας ακομα και στο επιπεδο προστασιας και προφυλαξης απο τις πιθανες αρνητικες συνεπειες της σεξουαλικης συμπεριφορας (ειναι προφανες οτι το AIDS δεν αφορα τους μαθητες του ελληνικου σχολειου).
Περα ομως απο τα σχολικα βιβλια, σημαντικη ειναι και η σταση του διδακτικου προσωπικου ειτε προκειται για δασκαλους, ειτε για καθηγητες, ειτε για καθηγητες πανεπιστημιου, το οποιο συχνα αποδυκνυεται απληροφορητο και ανεκπαιδευτο στην ανοχη και αποδοχη του διαφορετικου καθως και τους τροπους συμπεριφορας με την οποια πρεπει να αντιμετωπιζεται καθενας και καθετι που διαφερει. Η μονη προσεγγιση που ενιοτε συνανταται ειναι αυτο που θα μπορουσαμε να ονομασουμε η 'φιλανθρωπη προσεγγιση', που επισης τοποθετειται σε ενα αρνητικο πλαισιο 'ο καημενος τι του τυχε', η οποια δεν βοηθαει να ξεπερνιουνται τα προβληματα, ουτε αναπτυσσεται μια διαφορετικη σταση στα ζητηματα αρνητικων διακρισεων.
Σκοπος μας θα επρεπε να ειναι η αναπτυξη μιας αντιρατσιστικης εκπαιδευσης, που θα εκπαιδευει τους ανθρωπους στην ανοχη και αποδοχη του διαφορετικου ως κεντρικος μιτος που θα διαπερνα ολες τις επιλογες και οχι ως επι μερους αναφορα στο πλαισιο ενος μαθηματος. Αυτο δεν μπορει να γινει απο μονο του, ειναι σαφες οτι για να πραγματοποιηθει θα πρεπει να υπαρξει μια αναλογη κοινωνικη πιεση καθως μονο ετσι μπορουν να αλλαξουν τα δεδομενα. Εναποκειται σε εμας, σε οσους θελουμε να θεωρουμαστε ενεργοι πολιτες να προσπαθησουμε να να αλλαξπυμε την σημερινη αρνητικη εικονα. Σας ευχαριστω."
[...]
Question from the audience:
"Θα ηθελα να πω το εξης, ολα αυτα που λεμε για την αποδοχη, για τον μη-ρατσισμο ειναι καποιες καταληξεις. Πιστευω οτι μονο εαν περασουν καποιες ιδεες αντιρατσιστικες, αντιγκετοποιητικες απο εμας στα παιδια μας, απο τους δασκαλους στους μαθητες, απο τους πολιτικους στους πολιτες, στο τελος το ολο ζητημα θα καταληξει φυσιολογικα. Τωρα ξαφνικα εγω μεσα στον δικο μου χωρο να πιασω τους συναδελφους μου και να αρχισω να τους λεω να αποδεχθουν την ομοφυλοφιλια, τους τσιγγανους, τους γυφτους η τους Αλβανους, να αποδεχθουν καποιες μειονοτητες δηλαδη, δεν μπορει να αρχισει ενας αγωνας ετσι ξαφνικα τελευταια στιγμη και ξεκαρφωτα. Πιστευω οτι γενικα θα πρεπει να δουμε το ζητημα πιο σφαιρικα, να αρχισει απο τα πιο χοντρα ωστε να μπορεσουμε να καταληξουμε. Ακουω τον τελευταιο καιρο οτι γινονται παρα πολλες συζητησεις στα σχολεια, στα γυμνασια, στα λυκεια στους μαθητες για την χρηση των προφυλακτικων και γενικα την προστσια τους απο τις διαφορες ασθενειες και τα παιδια γελανε. Τα παιδια των 16, 17 χρονων που υποτιθεται οτι ειναι πιο εξελιγμενα, εχουν ξεπερασει πιο πολυ απο εμας τους σαρανταρηδες το ταμπου του σεξ, αυτα τα παιδια ακομα χασκογελανε πονηρα. Μα πως ειναι δυνατον να προχωρησει αυτο το πραγμα; Μπορει να μου απαντησει κανεις; "
Stamatis Sakkellion, (representative of the local "Committee Against Racism Xenophobia Antisemitism and Intolerance" of Thessaloniki, facilitator of the discussion:
"Απλως ενημερωτικα θα ηθελα εγω να πω μια κοθβεντα και μετα η κυρια Παπαδοπουλου θα απαντησει. Η συγκεκριμενη επιτροπη, η τοπικη επιτροπη κατα του ρατσισμου εχει ηδη κανει μια επαφη με τις τοπικες ενωσεις των ΕΛΜΕ των καθηγητων για να δουλεψουμε μαζι, αν ειναι δυνατον, ερνα προγραμμα αντιρατσιστικης παιδειας σε ολες τις πτυχες ωστε να μπορεσει να μπει στα σχολεια. Εδω βεβαια ελλοχευει ο κινδυνος νς γινει ενα περιθωριακο μαθημα, οπως καποια αλλα μαθηματα και να ειναι η 'ωρα του παιδιου'. Να δουμε αν θα κατορθωσουμε κατι τετοιο να μπει στην παιδεια γιατι ουσιαστικα απο την εκπαιδευση πρεπει να ξεκινησει το ζητημα. Θα ειναι κατι σημαντικο, αλλα η κυρια Παπαδοπουλου να απαντησει."
Somone from the audience:
"Εδω δεν εχει καν μπορεσει να υπαρξει μαθημα σεξουαλικης διαπαιδαγωγησης, ποσο καν να μιλησουν για ιδιαιτεροτητες."
Dr. Maria Papadopoulou:
"Σημερα δεν υπαρχει στην ουσια μαθημα σεξουαλικης διαπαιδαγωγησης το οποιο ομως υποτιθεται οτι ειναι 'δρομολογημενο', θα χρησιμοποιησω εναν νεολογισμο του ΠΑΣΟΚ. Θα δουμε βεβαια για ποτε. Διανυουμε τη δευτερη οκταετια μπορει να μπει καποτε σε εφαρμογη. Αλλα το ζητημα της αντιμετωπισης της ομοφυλοφιλιας εφοσον το εγγραφουμε στη συνολικοτερη αντιμετωπιση των αρνητικων διακρισεων δεν νομιζω οτι οι μαθητες θα αποδειχτουν τοσο ανωριμοι οσο τους θεωρουνε. Νομιζω τελικα οτι 'φτιαχνουμε' ανωριμους μαθητες. Δηλαδη οταν χασκογελανε μεσα στις ταξεις, μπορει να ηταν εξαιτιας της προσεγγισης που εγινε. Υπηρξαν στο παρελθον σποραδικες συζητησεις μεσα σε σχολεια για ζητηματα σεξουαλικης διπαιδαγωγησης και ομοφυλοφιλιας και τα παιδια ηταν πολυ πιο σοβαρα απο τους δασκαλους τους. Παντα υπαρχει ενα ζητημα προσεγγισης αλλα, συν τοις αλλοις οταν ο δεκαεξαρηςσε ολη του τη ζωη ακουει αυτα που ακουει απο την κοινωνια και το σχολειο, οταν θα φτασει η ωρα να εμφανιστει ενα τετοιο μαθημα θα εχει ηδη μια πρηγουμενη αρνητικη αντιμετωπιση. Πως μπορει λοιπον να το αντιμετωπισει θετικα; Γι αυτο,λεω οτι η αντιρατσιστικη παιδεια πρεπει να ειναι ενας μιτος που θα διπερνα ολη την εκπαιδευση απο το Νηπιαγωγειο μεχρι το Πανεπιστημιο και δεν θα ειναι κατι που εμφανιζεται για μια ωρα σε καποια ταξη λιγοτερο και απο τα Τεχνικα μαθηματα. Αν εισαχθει με εναν τετοιο τροπο στα σχολεια δεν θα ειναι ευκολο να διαμορφωσει πολιτες με αισθημα ανοχης στο διαφορετικο. Πρεπει να ειναι μια κεντρικη κατευθυνση της παιδειας μας. Και δεν αφορα μονο το ζητημα της ομοφυλοφιλιας, σκεφτειτε τη σταση των παιδιων στο ζητημα των ελληνοποντιων συμμαθητων τους. Το προβλημα αφορα πολλες κατηγοριες ανθρωπων. Μονο στο πλαισιο μιας συνολικης αντιμετωπισης μπορει να ξεπεραστει ο κοινωνικος ρατσισμος γιατι ολοι μπορει να διαφερουμε αλλα ολοι μαζι συγκροτουμε την ελληνικη κοινωνια, ειτε το θελουμε ειτε οχι. Μονο ετσι θα προχωρησουμε. Σιγα σιγα φυσικα. Μενει να δουμε και τη βουληση ολων οσων οραματιζονται μια διαφορετικη ποι ανεκτικη κοινωνια."